Skip to main content

पाकिस्तानी मराठा

ओमान हा देश तसा अघळपघळ आणि अवाढव्य असूनही तुलनेने कमी लोकवस्तीचा. या देशाचे सुलतान अतिशय  शांतताप्रिय असल्यामुळे युद्धांमध्ये किंवा आंतरराष्ट्रीय कुरघोड्यांमध्ये सहसा या देशाचा उल्लेख आढळत नाही. यूएई आणि ओमान सक्खे शेजारी असल्यामुळे आणि अगदी सहज व्हिसा मिळू शकत असल्यामुळे या देशात अनेकदा जाणंयेणं झालं आणि अशाच एका प्रवासात मला नासीर खान भेटला आणि केवळ ५ तासाच्या कालावधीत या माणसाने मला मंत्रमुग्ध करून सोडलं. 

खांद्यावर एक, दोन्ही हातात एक-एक आणि समोर पोटावर एक अशा बॅग्स लटकावलेला हा उंच, धिप्पाड आणि भारदस्त मनुष्य जेव्हा बसकडे चालत आला, तेव्हा बसच्या सीट वर हा मावेल कसा अशी शंका येऊन गेली. आपल्या बॅग्स बसच्या सामान ठेवायच्या जागेत सगळ्यात शेवटी त्याने ठेवल्या, कारण इतरांच्या बॅग्समुळे त्याला त्या खराब होऊ द्यायच्या नव्हत्या. लिटरभर पाण्याची बाटली एका दमात रिकामी करून आणि खिशातून आणलेला पुडीभर सुकामेवा खाऊन स्वारी ताजीतवानी झाली आणि त्याच्यासमोर अगदीच बापुडवाण्या दिसणाऱ्या त्या बस चालकाला त्याने आपल्या पहाडी आवाजात बस किती वाजता सुटणार म्हणून विचारला. अजून वेळ आहे असा कळल्यावर तितक्यात तिकीट विकायला बसलेल्या अरबी माणसाशी त्याच्याच भाषेत काहीबाही बोलला आणि संभाषण संपल्यावर त्याने त्याच्याशी handshake केला. अरबी माणूस त्या ताकदीने चांगलाच विव्हळलाआणि दिवसाढवळ्या बारा राशी, नऊ ग्रह आणि सत्तावीस नक्षत्र त्याच्या डोळ्यांसमोर चमकून गेली.

या सगळ्याचं काहीही सोयरसुतक नसल्यागत हा सहा फुटी देह तो परिसर तीर्थरूपांकडून आंदण मिळालाअसल्यासारखा मनात येईल तसा मनसोक्त फिरत होता. कोणालाही काहीही विचार, कोणाच्या छोट्या मस्तीखोर कार्ट्याला उचलून घे आणि मधूनच कोणाचातरी फोन आल्यावर उंच स्वरात बडबड कर असे असंख्य चाळे हा माणूस करा होता. त्याची ती घट्ट पगडीवजा टोपी आणि त्यातून बाहेर डोकावणारे लांब केस या सगळ्यामुळे त्याचा चेहरा लोणच्याच्या बरणीवर प्लास्टिकचा तुकडा ठेवून झाकण घट्ट लावल्यावर ती बरणी जशी दिसते, तसा दिसत होता. नाक मात्र भरघोस होतं. मिशीला चांगला पीळ भरलेला होता आणि गर्द दाढीमधून हळूच डोकावणारा एखादा पांढरा केस त्याच्या मध्यम वयाची जाणीव करून देत होता.

प्रवासात हा मनुष्य बस मध्ये कसा वागेल, याची मला आता काळजी वाटायला लागली होती. नाही म्हणायला एकट्याने प्रवास करणार असल्यामुळे मला त्या ५ तासांचा विचार करून सुद्धा वैताग आला होता आणि त्यात अश्या महाभागाबरोबर प्रवास करावा लागला तर....चा विचार भीतीमध्ये भर घालत होता. पण कधी कधी खरोखर नशीबाला सुद्धा आपली चेष्टा करायची जबरदस्त हुक्की आलेली असते हेच खरं कारण नेमका बस मध्ये माझ्या बरोब्बर बाजूच्या जागेवर याची जागा आली. सगळ्यात पुढची जागा असल्यामुळे बसल्याच क्षणी त्याने आपल्या पठाणी सपाता काढून पाय समोरच्या दांड्यावर ठेवले आणि पुढे ५ तास कसे जाणार आहेत याची छोटीशी झलक मला दाखवली.

बसचालक निघायच्या आधी आमचे पासपोर्ट चेक करत असताना मी भारताचा आणि तो पाकिस्तानचा आहे असं कळलं आणि बसचालक सुद्धा विळा - भोपळा बाजूबाजूला बसल्याचं ते दृश्य पाहून हसला.
' तुम क्यों हसा??? पाकिस्तानी के बराबर हिंदुस्तानी बैठा तो क्या होती?' म्हणून त्याने बसचालकाला दटावलं आणि मला ' भाईजान कोई तक्लिफ नही ना? ' म्हणून मला विचारलं . एकाच वेळी भाईजान आणि स्त्रीलिंगी संबोधन  असा विरोधाभास मला मजेशीर वाटला आणि हा प्राणी काही शांत बसू शकणार नही याची खात्री पटून आता आलिया भोगासी...म्हणून मी पुढील ५ तासांच्या झोपेच्या विचारावर स्वहस्ते पाणी सोडलं.

बस निघाली तशी स्वारी रंगात आली.

' तुम्हारा नाम?'

 मी नाव सांगितल्यावर त्याने ना विचारताच स्वतःचा नाव सांगितलं..' नासीर खान बुगटी ' आणि पुढे न विचारताच आपल्या सगळ्या कुटुंबकबिल्याची माहिती त्याने सांगायला सुरुवात केली.

पाकिस्तानातल्या बलुचिस्तान भागातल्या क्वेट्टा शहरापासून १०० किलोमीटरवर त्याचा गाव होतं. बलुची वस्ती असलेलं आणि खाऊन पिऊन सुखी प्रकारातला त्याचं कुटुंब तसं ऐसपैस होतं. चार भाऊ, दोन बहिणी आणि तीन काकांचा कुटुंबकबिला त्याच्या घरात एकत्र राहात होता. खिशातून पाकीट काढून त्यात आतल्या बाजूला जपून ठेवलेले स्वतःच्या दोन मुलांचे फोटो दाखवून ' ये मेरे दो शेर..' म्हणून त्यांची ओळख त्याने मला करून दिली. दुसऱ्या मुलाच्या  वेळी बायको अल्लाहला प्यारी झाली आणि घरच्यांनी सांगून सुद्धा दुसरा लग्न ना करता हा माणूस दुबई सारख्या देशात अंगमेहेनतीचं काम करून पैसा कमवायला लागला.

' आमच्या भागात खूप अत्याचार होतात...काय सांगणार...आमच्या भागात खूप काही आहे...जमिनीच्या आत आणि बाहेर सुद्धा. गॅस आहे, कोळसा आहे आणि काय काय आहे आमच्या भागात....पण त्याचं आम्हाला काही फायदा नाही होत. आम्ही गरीबच राहिलो आणि आमचे हाल होतंच राहिले...पण मी माझ्या मुलांना आणि माझ्या भावांच्या मुलांना शिकवणार. मेरा एक शेर अस्पताल वाला डॉक्टर बन के काबिले के लोगों की सेवा करेगा, देखना भाईजान!'

अस्पताल वाला डॉक्टर हा संदर्भ मला समजला नाही. मग त्यानेच खुलासा केला, कि जडीबुटी विकणारे आणि काहीबाही उपाय करणारे हकीम त्यांच्या गावी अनेक आहेत, पण शिकला सवरलेला डॉक्टर नाही. कदाचित आपल्या बायकोच्या जाण्याचा सल मनात असेल, पण डॉक्टरची गावाला किती गरज आहे हे त्याला ठाऊक होतं.

मी महाराष्ट्राचा आहे, हे त्याला कळल्यावर तो एकदम खुश झाला आणि त्याने माझ्या पाठीवर आपल्या भक्कम हाताने एक जोरदार थाप मारली आणि हातानेच मला दाबत ' सुभानल्लाह सुभानल्लाह' असं काहीसं तो म्हणाला. पाठीच्या मणक्यांच्या हाडांचा हिशेब Muscat  ला उतरल्यावर पुन्हा एकदा जमवावा लागणार याची मला यथेचछ जाणीव झाली. या महाभागाचं महाराष्ट्राशी काय नातं आहे, हे मात्र मला कळलं नाही. पण त्यानेच मला ' तुम मराठा है? ' असा विचारलं आणि मी सर्द झालो!

' नाही, पण मराठे लोक तुम्हाला कसे माहीत? '

' सुभानल्लाह, हम पेहले के जमाने का मराठा रेहेती भाईजान...आपको मालूम? '

९६ कुळी मराठे मला माहीत होते, पण हे सत्याण्णावावं कूळ आणि चक्क पाकिस्तानातलं, हे मात्र माझ्यासाठी अविश्वसनीय होतं. मराठयांनी अटकेपार झेंडे लावले होते हे जरी खरं असलं, तरी नासीर खान बुगटी नावाचा एक मनुष्य चक्क झुणका भाकरी आणि पांढरा-तांबडा रस्सा भुरकतोय आणि बायको त्याला चुलीवरची गरम गरम भाकरी आग्रहाने वाढतेय हे दृश्य माझ्यासाठी जरा विचित्रच होतं.

' भाईजान, जरा और बताएंगे? मेरे लिये ये नया है...' मी विनंती केली.

त्यावर त्याने मग मुद्देसूद खुलासा करायला सुरुवात केली. अहमद शाह अब्दाली ने पानिपतात बलुचिस्तानच्या शासकांच्या सैनिकांची मदत घेतली होती आणि पानिपतात कैद केलेले मरहट्टे परत जाताना त्याच बलुचिस्तानात त्या शासकांना भेट म्हणून दिले होते. २०-२५ हजारांच्या वर संख्या असलेले ते मराठे मग तिथलेच झाले. मार्री, बुगटी,  माझारी, गुरचानी आणि रायसानी अश्या वेगवेगळ्या नावांनी आज ओळखली जाणाऱ्या आजच्या बलुची टोळ्या म्हणजे मूळचे मराठे आहेत आणि त्यांनी तिथे स्थायिक होऊन सुद्धा आणि धर्मपरिवर्तन करून सुद्धा कुठेतरी मूळच्या मराठा चालीरीतींच्या खुणा जपून ठेवल्या आहेत हे ऐकून मला आश्चर्य वाटलं.

' आमच्यात पेशवाणी म्हणून एक कबिला आहे...तुमच्यात पेशवा आहे ना?' माझ्यासाठी अजून एक धक्का. मग मी सुद्धा मराठ्यांचा इतिहास थोडक्यात त्याला सांगितला. शिवाजी महाराज ते शाहू महाराजांपर्यंत आणि बाजीराव पेशव्यांपासून ते चिमाजी अप्पांपर्यंत माझ्याही इतिहासाची उजळणी झाली.

' तुम हमारा भाई होती दोस्त...' त्याने सगळं ऐकून घेतल्यावर भावनेच्या भरात मला पुन्हा तशीच मिठी मारायचा प्रयत्न केला आणि माझ्या कण्याच्या आजूबाजूची उरलेली हाडं सुद्धा जागेवरून सरकवली. बस जेवणाकरता एका जागी थांबल्यावर तो माझ्याच बरोबर जेवायला बसला आणि ' आज मी मनसोक्त खाणार..मी खूप खुश आहे' असा म्हणून त्याने एका अक्ख्या कोंबडीचा फडशा पाडला. त्याला मी मोबाईल वर रायगड, प्रतापगड, सिंधुदुर्ग, शनिवारवाडा आहि जी जी ठिकाणं दाखवता येतील ती दाखवली आणि स्वतःच्या पूर्वजांच्या आठवणीत हा अजस्त्र वाटणारा माणूस लहान झाला. अधून मधून अहमद शाह अब्दाली आणि त्याच्या वंशजांना अस्सल बलुची शिव्या घालून त्याने त्यांचा मनसोक्त उद्धार केला. ' ते खात्रीने जहन्नुम मध्ये गेले असतील आणि अल्लाह ने त्यांना भरपूर शिक्षा दिली असेल...उकळत्या तेलात टाळून काढला असेल त्यांना सैतानाने....' असा काहीबाही तो बोलत होता. जेवताना हातात घेतलेला तळलेल्या सामोशाचा घास मात्र ते ऐकून माझ्या घशाखाली उतरला नाही.

पुढचे दोन तास असेच गप्पांमध्ये मजेत गेले. शेवटी MUSCAT ला पोचल्यावर आम्ही उतरलो आणि निरोपाचा बोलायला म्हणून मी त्याच्या जवळ गेलो. आधीच अनुभव असून सुद्धा मी स्वताःहु हात पुढे केला आणि अपेक्षेप्रमाणे भावनांच्या आवेगात त्याने तो अजून जोरात पकडून अगदी गदागदा हलवला. अफझलखानाने शिवाजी महाराजांना कवटाळलेलं तसं काहीसं त्याने मला कवटाळताना मला वाटून गेला आणि पुढचे काही दिवस शरीर नक्की कुठे कुठे दुखणार आहे याची उजळणी मनात सुरु झाली.

' वापस मिलेंगे भाईजान....' म्हणून तो आपल्या वाटेवर चालायला लागला. मला लहानपणी बघितलेल्या तिरंगा चित्रपटातला नाना पाटेकरांच्या DIALOGUE आठवला - " मराठा मारता नाही, मारता है! "  पानिपताच्या त्या रणसंग्रामातून वाचलेले मरहट्टे बलुचिस्तानातल्या त्या प्रतिकूल परिस्थितीत सुद्धा राहिले, वाढले आणि तिथल्या मातीतले होऊन गेले आणि आपल्या पूर्वपुण्याईमुळे कदाचित त्यातला एक मरहट्ट आज आपल्याला भेटला असा विचार मनात येऊन मी मनोमन पुन्हा एकदा इतिहासातल्या त्या महापुरुषांना मुजरा केला.










             

Comments

Popular posts from this blog

इव्ह आणि ऍडम

पुरुषार्थ या शब्दाचा लौकिकार्थ जरी पुरुषांच्या पराक्रमाशी निगडित असला, तरी बरेच वेळा काही स्त्रिया आपल्या कर्तृत्वाने त्या शब्दातला 'पुरुष' या लिंगभेदात्मक शब्दाचा विसरायला भाग पाडतात. अशा वेळी जातपात, धर्म, देश असे सगळे भेद दूर सारून अशा व्यक्तींच्या फक्त कर्तृत्वाला सलाम करावासा वाटतो आणि आणि स्वतःतला पुरुषी अहंकार क्षूद्र वाटायला लागतो.ध्यानीमनी नसताना केवळ एका छोट्याश्या गैरसमजुतीमुळे माझी भेट अशाच एका विलक्षण ' दाम्पत्याशी ' झाली आणि त्या व्यक्तींच्या आयुष्याचा प्रभाव पडून आजूबाजूच्या माणसांकडे बघण्याचा माझा दृष्टिकोन तीनशे साठ अंशांनी बदलला. एका क्लायंटच्या ऑफिसमध्ये रिसेपशनिस्ट असलेली ' लिन्टा ' फिलिपिन्स या एका हजारो बेटांचा समूह असलेल्या एका निसर्गसुंदर देशातून दुबई मध्ये नोकरीसाठी आलेली होती. या देशात विधात्याने सौंदर्य आणि लावण्य मुक्त हस्ताने वाटलेलं असल्यामुळे तिथल्या मुलींना फ्रंट ऑफिसशी संबंध असलेल्या सगळ्या कामांसाठी आखातात चांगली मागणी आहे आणि म्हणूनच फिलीपिन्सची जवळ जवळ एक कोटी लोकसंख्या आखाती देशांमध्ये अनेक  वर्षांपासून गुण्यागोविंदाने...

आतल्या शहरातला बाहेरचा वाटाड्या

महासत्तेच्या काळातल्या अक्राळ विक्राळ रशियाचा एक भाग असणारा आणि संपूर्ण रशियाची तेलाची गरज एकट्याने भागवू शकेल इतका तेलसंपन्न भूभाग म्हणजे आजचा चिमुकला अझरबैजान देश. बाकू ही  या देशाची राजधानी पूर्वीपासून तेलसंपन्न भूमी म्हणून ओळखली जाते. ८व्या शतकातली शिरवानशाह राजांनी दीर्घकाळ सत्ता गाजवल्यावर  काही काळ ऑटोमन राजांनी आणि त्यानंतर पर्शिअन राजांनी इथे राज्य केलं.शेवटी एकोणिसाव्या शतकाच्या सुरुवातीला रशिया आणि इराण या दोन देशांच्या शासकांनी बाकूला रशिया चा भूभाग म्हणून मान्यता दिली आणि कॅस्पियन समुद्राच्या किनाऱ्यावर वसलेल्या या निसर्गसंपन्न भागाच्या मागे लागलेला लढायांचं शुक्लकाष्ठ संपलं. या शहरात जायचा योग आयुष्यात आला, याचा मला अतिशय आनंद आहे. बरेच वेळा ज्या जागांबद्दल फारशी माहिती नसते, त्या आपल्याला आश्चर्याचा सुखद धक्का देऊन जातात. या शहरात विमानतळावर पाऊल ठेवताच , तिथल्या मनमिळावू लोकांनी त्यांच्या खानदानी अदबशीर आदरातिथ्याने आणि आपल्याकडे पाहुणे म्हणून आलेल्या दुसऱ्या देशातल्या लोकांना स्वतःहून मदत करण्याची तयारी दाखवल्याने मला अक्षरशः पहिल्या तासात खिशात घातलं. ...

शाकाहारी ड्रॅगन

चीन या देशाबद्दल मला खूप पूर्वीपासून एक सुप्त आकर्षण आहे. हजारो वर्षांची संस्कृती, जगापासून वर्षानुवर्ष जपून ठेवलेलं स्वतःचं खास असं जग आणि अतिशय क्लिष्ट आणि तरीही नेत्रसुखद लिपी अख्या अनेक गोष्टींमुळे हा देश कधीतरी बघावं अशी मनात दडवून ठेवलेली इच्छा २००७ साली पूर्ण झाली आणि चीनच्या बैजिंग आणि शांघाय या दोन शहरांना मला भेट देता आली. या भेटीत अनुभवायला मिळालेला ते अद्भुतरम्य जग माझ्यासाठी एका सुखद स्वप्नासारखं जरी असलं, तरी एकंदरीत हा देश म्हणजे माझ्यासारख्या अंडंही न खाणाऱ्या शाकाहाऱ्यासाठी सत्वपरीक्षाच होती. ३-४ दिवस फळं, बरोबर आणलेलं फराळाचं जिन्नस आणि मुद्दाम बांधून घेतलेल्या गुजराथी ठेपल्यांवर निघाले आणि शेवटी माझ्या जिभेने आणि पोटाने सत्याग्रह पुकारला. बरोबरचे मांसाहारी लोकसुद्धा जिथे तिथे तऱ्हेतऱ्हेचे प्राणी, कीटक आणि काय काय बघून अन्नावरची वासना उडाल्यासारखे वागत होते. त्याही परिस्थितीत  ७-८ दिवसात सक्तीचा उपवास घडणार म्हणून त्याचा फायदा घेत देवाचा सप्ताह उरकून घ्यावा अशी सूचना देणारा एक महाभाग आणि ' चीन मधला देव शोध मग...छोट्या डोळ्यांचा' अशी त्याची खिल्ली उडवणारा दुस...